THMMY.gr

Ο Ουμπέρτο Έκο ξαναχτυπά.


Βρισκόμαστε στην κρίσιμη περίοδο του έτους για τα καταστήματα και τα σουπερμάρκετ: τις τέσσερις εβδομάδες πριν από τα Χριστούγεννα κάνουν τις μεγαλύτερες πωλήσεις. Ο Αγιος Βασίλης σημαίνει ένα πράγμα για τα παιδιά: δώρα.

Οι άνθρωποι είναι θρησκευτικά όντα. Είναι ψυχολογικά δύσκολο να αντεπεξέλθουμε στη ζωή χωρίς τη δικαιολογία και την ελπίδα που παρέχει η θρησκεία. Συναντώ συχνά επιστήμονες οι οποίοι, έξω από το στενό πεδίο τους, είναι προληπτικοί - σε τέτοιο βαθμό που μου φαίνεται ότι για να είσαι εντελώς άπιστος σήμερα πρέπει να είσαι φιλόσοφος. Ή ίσως κληρικός.

Τα χρήματα είναι ένα εργαλείο. Δεν είναι αξία - αλλά χρειαζόμαστε και αξίες εκτός από εργαλεία, σκοπούς εκτός από μέσα. Το μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι είναι να βρουν έναν τρόπο για να δεχτούν ότι όλοι μας θα πεθάνουμε. Τα χρήματα μπορούν να κάνουν πολλά - αλλά δεν μπορούν να σας βοηθήσουν να συμφιλιωθείτε με τον θάνατό σας. Μπορούν ενίοτε να σας βοηθήσουν να τον αναβάλετε: όποιος έχει τη δυνατότητα να ξοδέψει ένα εκατομμύριο ευρώ σε γιατρούς ζει συνήθως περισσότερο από κάποιον που δεν την έχει. Δεν μπορεί όμως να ζήσει πολύ περισσότερο από τον μέσο όρο των εύπορων ανθρώπων στον ανεπτυγμένο κόσμο. Και αν πιστεύετε μόνο στο χρήμα, σύντομα θα ανακαλύψετε τον μεγάλο περιορισμό του: αδυνατεί να δικαιολογήσει το ότι είστε θνητός. Οσο περισσότερο προσπαθείτε να αποφύγετε αυτό το γεγονός, τόσο περισσότερο αναγκάζεστε να συνειδητοποιήσετε ότι τα αγαθά σας δεν εξηγούν τον θάνατό σας.

Ο ρόλος της θρησκείας είναι να παρέχει αυτή την εξήγηση. Οι θρησκείες είναι συστήματα δοξασιών που επιτρέπουν στους ανθρώπους να δικαιολογούν την ύπαρξή τους και να συμφιλιώνονται με τον θάνατο. Στην Ευρώπη βιώνουμε τη φθορά της οργανωμένης θρησκείας τα τελευταία χρόνια. H πίστη στις χριστιανικές εκκλησίες φθίνει. Ιδεολογίες, όπως ο κομμουνισμός, που επιχειρούσαν να υποσκελίσουν τη θρησκεία απέτυχαν παταγωδώς. Συνεπώς συνεχίζουμε όλοι να αναζητάμε κάτι που θα μας συμφιλιώσει με το αναπόφευκτο του θανάτου μας.

Ο Γκ. K. Τσέστερτον λέγεται συχνά ότι παρατήρησε: «Οταν ένας άνθρωπος παύει να πιστεύει στον Θεό δεν είναι ότι δεν πιστεύει σε τίποτε. Πιστεύει σε οτιδήποτε». Οποιος και αν το είπε, είχε δίκιο. Υποτίθεται ότι ζούμε σε σκεπτικιστική εποχή. Στην πραγματικότητα ζούμε σε μια εποχή σκανδαλώδους ευπιστίας. Ο «θάνατος του Θεού», ή τουλάχιστον του χριστιανικού Θεού, συνοδεύτηκε από τη γέννηση πληθώρας νέων ειδώλων. Πολλαπλασιάστηκαν σαν βακτηρίδια στο πτώμα της χριστιανικής εκκλησίας - από τις περίεργες παγανιστικές αιρέσεις ως τις χαζές υποχριστιανικές προλήψεις του «Κώδικα Ντα Βίντσι».

Είναι εκπληκτικό το πόσοι άνθρωποι παίρνουν τοις μετρητοίς αυτό το βιβλίο και πιστεύουν ότι είναι αληθινό. Ο συγγραφέας του, Νταν Μπράουν, δημιούργησε μια λεγεώνα ζηλωτών που πιστεύουν ότι ο Χριστός δεν σταυρώθηκε αλλά παντρεύτηκε τη Μαρία Μαγδαληνή, έγινε βασιλιάς της Γαλλίας και άρχισε τη δική του εκδοχή της μασονίας.

Ο πιανίστας Αρθουρ Ρούμπινσταϊν ρωτήθηκε κάποτε αν πιστεύει στον Θεό. Απάντησε: «Οχι, δεν πιστεύω στον Θεό. Πιστεύω σε κάτι μεγαλύτερο». Ο πολιτισμός μας υποφέρει από την ίδια πληθωριστική τάση. Οι υπάρχουσες θρησκείες δεν είναι αρκετά μεγάλες: απαιτούμε από τον Θεό κάτι περισσότερο από αυτά που παρέχει η χριστιανική πίστη. Γι' αυτό στρεφόμαστε στο αποκρυφιστικό. Αυτό υπόσχεται ότι υπάρχει κάτι μυστικό που εξηγεί και δικαιολογεί τα πάντα. Το μεγάλο πλεονέκτημά του είναι ότι επιτρέπει στον καθένα να γεμίζει το άδειο «δοχείο» του μυστικού με τους δικούς του φόβους και ελπίδες.

Ως τέκνο του Διαφωτισμού, με καταθλίβει αυτή η τάση. Αυτό δεν συμβαίνει μόνο λόγω του συσχετισμού με τον ναζισμό - ο Χίμλερ και πολλά από τα πρωτοπαλίκαρα του Χίτλερ ήταν οπαδοί των πιο παιδαριωδών αποκρυφιστικών φαντασιώσεων.

Ανατράφηκα ως καθολικός και, παρ' ότι έχω εγκαταλείψει τη θρησκεία, αυτόν τον Δεκέμβριο ως συνήθως θα στολίσω μια χριστουγεννιάτικη φάτνη για τον εγγονό μου. Θα την κατασκευάσουμε μαζί - όπως έκανε και ο πατέρας μου όταν ήμουν παιδί. Εχω βαθύ σεβασμό για τις χριστιανικές παραδόσεις - οι οποίες, ως ιεροτελεστίες για να αντεπεξέλθουμε στον θάνατο, συνεχίζουν να έχουν περισσότερο νόημα απ' όσο οι ακραιφνώς εμπορικές εναλλακτικές λύσεις. Νομίζω ότι συμφωνώ με τον ξεπεσμένο καθολικό ήρωα του Τζόις στο «Πορτρέτο του καλλιτέχνη σε νεαρή ηλικία»: «Τι είδους απελευθέρωση θα ήταν να εγκαταλείψουμε μια ατοπία που είναι λογική και ευσταθεί και να αγκαλιάσουμε μια άλλη που είναι παράλογη και δεν ευσταθεί;». Ο θρησκευτικός εορτασμός των Χριστουγέννων είναι τουλάχιστον μια σαφής και λογική ατοπία. Ο εμπορικός εορτασμός τους δεν είναι καν αυτό.


Το ΒΗΜΑ, 11/12/2005 , Σελ.: B59
Κωδικός άρθρου: B14638B591
ID: 274217


Να τονίσω ότι το προκείμενο άρθρο αναφέρθηκε στη λίστα από τον γνωστό αγαπητό dfrag.
Θεώρησα ότι άξιζε να διαβαστεί και από άλλους.

Προσωπικά, δε γίνεται να συμφωνήσω περισσότερο. Βέβαια το άρθρο αυτό δίνει περισσοτερη έμφαση στην αποκρυφιστική τάση του ανθρώπου, στην οποία είναι ιδιαίτερα επιρρεπής ο συγγραφέας, αλλά από την ανθρωπιστική του πλευρά επισημαίνει και αποσαφηνίζει αρκετά ενδιαφέροντα στοιχεία της συμπεριφοράς μας αυτές τις ημέρες. Και προσοχή! Όταν λέμε ανθρωπιστικός, δεν είναι ντε και καλά τα λεφτά ή η συμπάθεια που δίνουμε στους κατατρεγμένους αυτή την εποχή! Είναι γενικότερη η έννοια, αυτή της φιλανθρωπίας, η αγάπη για τον άνθρωπο , έστω και από επιστημονική πλευρά.

Νομιζω πως ταιριαζει απολυτα:

Ο Βομβιστής των Ναών

Αν εσείς έρχεστε από τα μαγαζιά, όπου κάνατε τα Χριστουγεννιάτικα ψώνια σας, εγώ έρχομαι από άλλη χώρα. Όπου δεν υπάρχουν μαγαζιά, μήτε δώρα.

Αν εσείς ετοιμάζεστε να υμνήσετε την Γέννηση του Θεανθρώπου, εγώ έρχομαι από άλλο τόπο. Όπου τίποτα δεν τεκμηριώνει την ύπαρξη Θεού, ούτε Ανθρώπου.

Γιατί ποιος Θεός (Πανάγαθος, Παντοδύναμος) αφήνει αθώα βρέφη να πεθαίνουν μέσα σε μέγα μαρτύριο; (Και ποιος άνθρωπος, αν είναι Άνθρωπος;)

Πανάγαθος - Παντοδύναμος. Το παλαιό δίλημμα μπροστά στον πόνο των αθώων. Αν μπορεί (να σταματήσει τον πόνο) και δεν θέλει, δεν είναι Πανάγαθος. Αν θέλει και δεν μπορεί, δεν είναι Παντοδύναμος.

Κι ας μην έρθει τώρα ο γλυκερός θεολόγος να εξηγήσει: "ο Θεός μας δοκιμάζει" γιατί υβρίζει τον Ύψιστο. Τι τον θέλει - βασανιστή;

Από εδώ - από τον Πόνο, την Φθορά, τον Θάνατο - ξεκινάνε όλες οι θρησκείες, τα Φιλοσοφικά συστήματα, οι ιδεολογίες. Από εδώ η ιδέα του Θεού και η άρνησή της.

Αν αρνηθείς την ύπαρξή του δεν έχεις πια πρόβλημα να τον δικαιολογήσεις. Ένα τυχαίο σύμπαν μπορεί να είναι απάνθρωπο. Αλλά ένα τυχαίο σύμπαν δεν μπορεί να έχει τόσο υψηλό επίπεδο οργάνωσης όσο το δικό μας. Ο εγκέφαλός μας συμπτωματικό άθροισμα κυττάρων; Ο νόμος των πιθανοτήτων έχει αντίρρηση!

Προτιμώ την ιδέα πως υπάρχει Γενικό Πρόγραμμα - που κάπου ξεστράτισε. Μπήκαν στο Σύστημα παράσιτα, θόρυβοι - απρόβλεπτα στοιχεία. Χωρίς πρόγραμμα αποδοχής τους. Ο Πόνος κι ο Θάνατος, κενά του συστήματος;

- Μα είναι κουβέντες αυτές Χριστουγεννιάτικα; Άσε μας άνθρωπέ μου να φαμε μια γαλοπούλα!

Έτσι. Με τη λήθη. Με τη λήθη και το παραμύθι ζούμε όλοι. Τρωμε τη γαλοπούλα και ξεχνάμε. Αυτούς που δεν τρωνε. Που πεινάνε. Που πονάνε. Που πεθαίνουν. Την ίδια στιγμή. Την ίδια ώρα. Όχι μόνο στην Αφρική. Δίπλα - δυο σπίτια πιο κάτω. Ενώ γλεντάμε. Πίνουμε. Ευτυχώς. (Θαʼ ρθει η σειρά μας!) Λήθη. Και παραμύθι: Ο Παράδεισος. Ουρί και πιλάφια. Αιώνια ζωή. Νησιά των Μακάρων. Μύθοι. Λήθη και μύθοι.

Πολλοί αγωνίστηκαν να καλύψουν τα κενά στο Πρόγραμμα. Ο πιο ειλικρινής (και πιο σκληρός) ο Βούδας. Ο πιο πονετικός (και γλυκύτερος) ο Ιησούς.

Έχετε σκεφθεί τι έντονη διαμαρτυρία αποτελεί το κήρυγμα του Χριστού εναντίον της τάξης του κόσμου; Σε ένα κόσμο τέλειο, όπου το Πρόγραμμα θα λειτουργούσε θαυμαστά, τι ανάγκη θα είχαμε για την αγάπη, για την συμπόνια, για την αδελφοσύνη; Η διδασκαλία του Χριστού έχει μόνο τότε νόημα, αν προϋποθέσει κανείς την ατέλεια, του κόσμου.

Μη σας μπερδεύουν τα θεολογικά και μεταφυσικά, τα νεοπλατωνικά και δογματικά - που άλλωστε προστέθηκαν πολύ αργότερα. Η ουσία αυτού του κηρύγματος είναι: άμυνα σε έναν απάνθρωπο κόσμο. Αγκαλιαστείτε, κρατηθείτε κοντά-κοντά, να αντέξουμε τον πόνο την δυστυχία και τον θάνατο. Γιατί ο κόσμος όχι μόνο δεν είναι τέλειος, παρά ξεχειλίζει από οδύνη.

Και τι έγινε; Εκκλησίες και ιεραρχίες δεσποτάδες και επίσκοποι, δόγματα και μύθοι, υποσχέσεις και εμπόριο, χρυσοποίκιλτα άμφια και θεολογική μεταφυσική. Κι η αγάπη; Που να χωρέσει σʼ όλα αυτά η αγάπη! Όταν η θρησκεία γίνεται εξουσία - τι δουλειά έχει η αγάπη; Η αγάπη είναι εναντίον της εξουσίας, μια και η εξουσία είναι ένα από τα δεινά που πλήττουν τον άνθρωπο.

Ένα επαναστατικό κήρυγμα έγινε κατεστημένο δόγμα. Μία διαμαρτυρία για την αδικία της Πλάσης έγινε δικαιολόγηση της τάξης του κόσμου. Α - το Πρόγραμμα είναι πιο ραφινάτο από ότι νομίζετε. Εκδικείται τους αμφισβητίες και τους εξουδετερώνει με τον αποτελεσματικότερο τρόπο.

Αν λοιπόν εσείς γιορτάζετε Χριστούγεννα με τη λήθη και το παραμύθι - εγώ προτιμώ να μνημονεύσω τη γέννηση του πραγματικού Χριστού, που πάλεψε να ξεπεράσει την αδικία του κόσμου και την σκληρότητα της μοίρας. Που αντιτάχθηκε στους ισχυρούς και πολέμησε τις ιεραρχίες. Που δεν μίλησε για γαλοπούλες (ούτε για δώρα) αλλά για αγάπη. Την πιο επαναστατική ιδέα στον κόσμο.

Αν ζούσε σήμερα, σίγουρα θα γύριζε κάπου στα Εξάρχεια. (Με το μακρύ μαλλί και τα γένια, θα ταίριαζε πολύ.) Θα είχε βέβαια φάκελο στην Ασφάλεια. Κανένα κόμμα δεν θα τον ανεχόταν στις τάξεις του, λιγότερο από όλα, τα θεοσεβούμενα. Θα ήταν ειρηνιστής, οικολόγος και περιθωριακός.

Θα απεχθανόταν παπάδες και στρατιωτικούς (τις δύο πιο άχρηστες - και επικίνδυνες - επαγγελματικές τάξεις). Θα κήρυττε την αγάπη σε ώτα μη ακουόντων. Τα βράδια, με μία κιθάρα, θα τραγουδούσε τον πόνο των ανθρώπων. Θα έτρεχε στην Αιθιοπία - και όπου αλλού - να καλύψει τα κενά του Προγράμματος.

Κι όταν άκουγε τον καυγά για την εκκλησιαστική περιουσία, ίσως έβαζε καμιά βόμβα σε (άδεια) εκκλησία...

Νίκος Δήμου

(Χριστούγεννα 1985)

Πωπω βρε αλιάκμονα, είχες δεν είχες σε αντι-εκκλησιαστικό το γύρισες το θέμα!
Τι να πω...

Κοιτα, οπως και να το δεις παντα εκει γυρναει το θεμα....
(Η αν οχι παντα δεν εκει γυρναει)Κι αν δεν γυρναει παντα ε το θεμα, ο,τι απτεται αγαπης και βελτιωσης του κοσμου το καπηλευεται πλαστα η σημερινη εκκλησια....

Ο Έκκο έχει γενικά μια τάση να ξεφεύγει λίγο...με βάση όμως και την τελευταία δήλωσή του, νομίζω ότι αναφέρεται στο εξής: ότι για αυτούς που είναι ακόμα αρκετά αγνοί, τα Χριστούγεννα, ίσως και άλλες γιορτές, αφυπνίζουν μια τάση του συλλογικού ασυνείδητου, την τάση να ξεπεράσει το θάνατο, όχι λειτουργικά, αλλά να απαλλαγεί από την ιδέα του θανάτου, που μπορεί να στοιχειώσει κάθε πράξη μας στη ζωή. Να μας αναγκάσει να μείνουμε άπραγοι και δειλοί περιμένοντας μια αβέβαια μελλοντική ανταμοιβή, μετά τον βέβαιο θάνατο - αυτό καπηλεύονται οι εκκλησίες - η να δικαιολογήσει κάθε πράξη, όσο φαύλη και αν είναι, επικαλούμενη τη ματαιοδοξία του κόσμου αυτού. Το να τη δούμε σα μια ακόμα εμπορική γιορτή είναι καλό για εμάς, μόνο εάν έχουμε απαλλαγεί από την ιδέα του θανάτου σε φιλοσοφικό επίπεδο, έχοντας αποφασίσει να ζούμε για το τώρα. ( αυτό για τους λιγότερο αγνούς... )

Αυτό δε σημαίνει βέβαια ότι δε συμφωνώ με αυτά που παρέθεσε ο φίλτατος μαχητικός Αλιάκμων...  ;)

Όχι ρε παιδιά, δεν καταλήγουν τα πράγματα στο ότι οι παπάδες μας κοροϊδεύουνε. Αλίμονο. Όλο αυτούς θα σκεφτόμαστε;
Ούτε μιλάμε για τους "αγνούς τη καρδία".

Ο Έκο μίλησε για τον εαυτό του, ιδιαίτερα στην τελευταία παράγραφο. Δεν κατηγόρησε τη θρησκεία του, προσέξτε το αυτό παρακαλώ. Ούτε θεωρεί τον εαυτό του αγνό, αν αναλογιστούμε  αυτά που έχει γράψει.
Απλά περιγράφει μια κατάσταση όπου διαλέγεις:

"ατοπία λογική που ευσταθεί"; Αυτό είναι ο θρησκευτικός εορτασμός των Χριστουγέννων, δλδ, τιμώντας τα έθιμα και τις παραδόσεις.

"ατοπία παράλογη και δεν ευσταθεί"; Αυτό είναι ο εμπορικός εορτασμός, τιμώντας το τοπικό πολυκατάστημα.

Και απλά λέει ότι ο ίδιος, αν και δεν πιστεύει στην σωτηρία που του προσφέρει η θρησκεία του, προτιμά τις παραδόσεις και τα έθιμα παρά το κενοτάφιο της εμπορευματοποίησης.

Κατά τη γνώμη μου εδώ ο Έκο αναγνωρίζει για άλλη μια φορά την αδυναμία του ανθρώπου να νικήσει τις θρησκευτικές του αναζητήσεις. Ίσως και ήττα σε προσωπικό επίπεδο...;

Κανεις ενα μικρο λαθακι. Οπως ειπε ο ιδιος ακομη κι αν δεν πιστευεις σε κατι συγκεκριμενο, πιστευεις σε ολα......
Δεν χανεις εσυ, αλλα μαλλον οι θρησκειες που δεν μπορουν να σου καλυψουν τις εκ φυσεως πολλες φορες θρησκειολογικες αναζητησεις...

Δεν νομίζω ότι ο Έκο αναφέρεται τόσο στην αστοχία της θρησκείας να καλύψει όλες τις θρησκευτικές αναζητήσεις και απορίες του ανθρώπου. Αυτό που εννοεί, κατά την γνώμη μου, είναι ότι η πίστη πηγάζει από την αδυναμία να εξηγήσεις καταστάσεις που συμβαίνουν γύρω σου. Οι αρχαίοι λαοί είχαν θεούς της αστραπής και της βροντής γιατί δεν μπορούσαν να εξηγήσουν τα φυσικά φαινόμενα. Εμείς έχουμε τον ελεήμονα χριστιανικό θεό γιατί δεν μπορούμε να εξηγήσουμε γιατί το παιδί μας παθαίνει λευχαιμία στα 20 για παράδειγμα, και τον εξαγοράζουμε με τάματα για να αποφύγουμε κάποια μελλοντική συμφορά. Η πίστη είναι αναγκαία στον άνθρωπο γιατί είναι εξαιρετικά επώδυνη η συνειδητοποιήση ότι η ζωή του είναι τυχαία. Αυτό που λέει ο Έκο είναι ότι αν υπάρχει κάτι αληθινό στην θρησκεία, αυτές είναι οι παραδόσεις, οι οποίες πηγάζουν από το συλλογικό ασυνείδητο του λαού και πολλές φορές έχουν επιβιώσει από την αρχαιότητα και η θρησκεία αναγκάστηκε να τις αφομοιώσει λόγω της επιμονής των πιστών να τις τηρούν.
Και Aurelius: δεν υπάρχουν θρησκειολογικές αναζητήσεις. Υπάρχει ένα ερώτημα: γιατί να πονάμε και γιατί να πεθαίνουμε?