THMMY.gr

Η ανεργία είναι ιστορικό φαινόμενο, αυτό σημαίνει ότι κάνει την εμφάνιση της σε ένα συγκεκριμένο στάδιο της κοινωνικής εξέλιξης που αυτό δεν είναι άλλο από το καπιταλισμό ενώ δεν υπήρχε στα προηγούμενα εκμεταλλευτικά συστήματα. Η ανεργία είναι σύμφυτη του καπιταλιστικού συστήματος.

Επιφανειακά η ανεργία εμφανίζεται σαν αποτέλεσμα μιας δυσαναλογίας ανάμεσα στη ζήτηση εργασίας της καπιταλιστικής αγοράς και την προσφορά εργασίας, αλλά στην πραγματικότητα έχει βαθύτερα αίτια.

Για να καταλάβουμε τις βαθύτερες αιτίες του προβλήματος της ανεργίας θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε μια σειρά ζητήματα:

1) Χαρακτηριστικό του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής σε σχέση με τους προηγούμενους είναι ο χωρισμός του άμεσου παραγωγού από τα μέσα παραγωγής, αφού δεν είναι ο ίδιος ιδιοκτήτης των μέσων παραγωγής. Το γεγονός αυτό μετατρέπει την ικανότητα προς εργασία δηλαδή την εργατική δύναμη σε εμπόρευμα.

2) Βασικός νόμος του καπιταλιστικού νόμου παραγωγής είναι η συσσώρευση κεφαλαίου. Δηλαδή ο νόμος της μετατροπής της υπεραξίας σε καπιταλιστικό κέρδος. Αυτός σε κάθε ξεχωριστό κλάδο της οικονομίας έχει σαν αποτέλεσμα την αύξηση της Οργανικής Σύνθεσης του Κεφαλαίου δηλαδή την αύξηση του μέρους του χρηματικού κεφαλαίου που δαπανάται σε σταθερό κεφάλαιο (μηχανές , κτίρια , πρώτες ύλες ) σε σχέση με το μεταβλητό κεφάλαιο (μισθοί κ.λ.π)

Τα παραπάνω στοιχεία έχουν τα εξής αποτελέσματα:
Αφού η εργατική δύναμη είναι εμπόρευμα αυτό σημαίνει ότι μπορεί να έχει την τύχη κάθε εμπορεύματος και να μένει απούλητη.
Αφού αυξάνεται η Οργανική Σύνθεση του Κεφαλαίου αυξάνεται η τάση η «νεκρή εργασία», δηλαδή η εργασία που είναι ενσωματωμένη στα μέσα παραγωγής (μηχανήματα , κτίρια κ.λ.π) εκτοπίζει την «ζωντανή εργασία» . Η επιζήτηση της μέγιστης υπεραξίας και ο ανταγωνισμός υποχρεώνουν τους καπιταλιστές αντικειμενικά σε αυτή τη κατεύθυνση.

Ο μηχανισμός  της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής και συσσώρευσης προσαρμόζει διαρκώς τον αριθμό των εργατών στις ανάγκες αξιοποίησης τους από το κεφάλαιο.

Εμφανίζεται πλεόνασμα της εργατικής δύναμης όχι σε σχέση με τις ανάγκες της παραγωγής αλλά σε σχέση με τις ανάγκες του κεφαλαίου.
Η εντατικοποίηση της παραγωγής , η αύξηση του εργάσιμου χρόνου , η υπερβολική εργασία ενός μέρους της εργατικής τάξης έχει σαν αποτέλεσμα να αυξάνεται ο αριθμός της εφεδρείας της , ενώ αντίθετα  η αυξημένη πίεση που η εφεδρεία ασκεί με το συναγωνισμό της στους απασχολούμενους εργάτες τους υποχρεώνει να εργάζονται υπερβολικά.

Η ανεργία είναι αποτέλεσμα αλλά και προϋπόθεση της καπιταλιστικής παραγωγής.

Η ανεργία βρίσκεται στο πυρήνα της βασικής αντίθεσης κεφαλαίου - εργασία.

Ας δούμε τα παραπάνω με ένα παράδειγμα σε ένα κλάδο ή μια επιχείρηση. Ο καπιταλιστής, επιδιώκοντας να αυξήσει το κέρδος που προέρχεται από την εκμετάλλευση της υπεραξίας, «επενδύει», αξιοποιεί ένα μέρος του κεφαλαίου που προέρχεται από την υπεραξία για αγορά μηχανημάτων, που θα του επιτρέπουν την αύξηση της παραγωγικότητας και τη μείωση του περίφημου «εργασιακού κόστους», δηλαδή τα μηχανήματα (νεκρή εργασία) έρχονται να αντικαταστήσουν εργάτες (ζωντανή εργασία) .
Όμως υπεραξία, που είναι η πηγή του κέρδους, δεν παράγει η «νεκρή» αλλά  η «ζωντανή» εργασία . Τα μηχανήματα , τα κτίρια , οι εγκαταστάσεις , οι πρώτες ύλες δεν παράγουν μόνα τους τίποτα.. Η επιδίωξη λοιπόν του καπιταλιστή είναι, με λιγότερους εργάτες, με την αξιοποίηση των μηχανών, να παράγεται η ίδια ή και περισσότερη υπεραξία. Αυτό σημαίνει πρακτικά ένταση της εκμετάλλευσης των εργατών που παραμένουν. 

Ένα πληθυσμός εργατών λοιπόν μένει χωρίς δουλειά. Για τον καπιταλιστή, αυτός  ο αριθμός θεωρείται υπερπληθυσμός εργατών, γιατί δεν είναι αναγκαίος - δεν είναι αναγκαίος όχι γενικά για τη παραγωγή, αλλά για τις ανάγκες του καπιταλιστή, δηλαδή για την επιδίωξη του μέγιστου κέρδους. Μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι βασικός λόγος παράγοντας της ανεργίας αποτελεί αυτή ακριβώς η δυνατότητα «υπερβολικής εργασίας»  ενός μέρους των εργατών.
Οι άνεργοι αποτελούν μια «εφεδρεία εργατικού δυναμικού» που η ύπαρξη του καθορίζεται απόλυτα από τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής ενώ ταυτόχρονα ο ρόλος του σαν εφεδρεία «πιέζει» στην ένταση της εκμετάλλευσης των εργατών που συνεχίζουν να δουλεύουν.

Η ανεργία εμφανίζεται με τρεις μορφές:
- Η πρώτη είναι η ρευστή μορφή της, όπου ένα μέρος εργαζομένων, όχι πάντα οι ίδιοι, είναι πάντα άνεργο.
- Η δεύτερη είναι η συγκαλυμμένη μορφή  που αποτελείται από ένα μέρος του πληθυσμού της υπαίθρου και των κατώτερων στρωμάτων της πόλης, που βρίσκονται μόνιμα στο χείλος της χρεοκοπίας.
- Η τρίτη είναι η στάσιμη μορφή που αποτελείται από ένα μόνιμο κομμάτι του πληθυσμού που ζει μόνιμα από ευκαιριακές δουλειές και γενικά το εξαθλιωμένο κομμάτι της εργατικής τάξης.


Τι λένε οι αστοί για την ανεργία

Είναι λογικό οι αστοί να μην θέλουν και να μην μπορούν να δουν πίσω από το πρόβλημα της ανεργίας το ζήτημα των σχέσεων παραγωγής, το ζήτημα της καπιταλιστικής ιδιοποίησης. Έτσι επί της ουσίας εφεύρουν ερμηνείες για το πρόβλημα της ανεργίας.

Μια τέτοια ερμηνεία είναι η λεγόμενη θεωρία του κοινωνικού αποκλεισμού ή της κοινωνίας των 2/3.
Σύμφωνα με αυτήν υπάρχει μια τάση στις σύγχρονες καπιταλιστικές κοινωνίες τα 2/3 του πληθυσμού να ευημερούν ενώ το υπόλοιπο 1/3 δεν έχει πιθανότητα για εργασία . Αυτή η άποψη είναι αντανάκλαση της μεγάλης στάσιμης μορφής της ανεργίας που άρχισε να εμφανίζεται στις μεγάλες καπιταλιστικές χώρες τις δεκαετίες 80’ και 90’ σαν αποτέλεσμα της βαθειάς  κρίσης σε ολόκληρους βιομηχανικούς κλάδους . Αυτή η θεωρία ουσιαστικά αγνοεί τις  άλλες 2 μορφές  εμφάνισης της  ανεργίας, ρευστή και συγκαλυμμένη, καθώς επίσης και το ρόλο που παίζει η ανεργία στην ένταση της εκμετάλλευσης του εργαζόμενου πληθυσμού.

Αυτή η θεωρία αξιοποιείται ώστε να αποσπαστεί η συναίνεση των εργαζομένων στη προώθηση μια σειρά αναδιαρθρώσεων στις εργασιακές σχέσεις, με επιχειρήματα  την "αλληλεγγύη" για  "να δημιουργηθούν ευκαιρίες για τους κοινωνικά αδικημένους" , να μοιραστεί η φτώχια και η ανεργία, όπως η κατάργηση των συλλογικών συμβάσεων , το μοίρασμα μιας θέσης στα δύο με μισό μισθό, θεωρώντας τους εργαζόμενους συνυπεύθυνους για αυτό το πρόβλημα.

Μια άλλη θεωρία είναι αυτή που λέει ότι η ανεργία είναι φυσικό φαινόμενο που συνοδεύει την ανάπτυξη της τεχνολογίας και των παραγωγικών δυνάμεων.

Αυτή η θεωρία στηρίζεται στο πραγματικό γεγονός ότι η είσοδος νέων τεχνολογιών στους παραγωγικούς κλάδους συνοδεύεται από μαζικές απολύσεις εργαζομένων. Επί της ουσίας μετατοπίζεται η ευθύνη της ανεργίας στα μέσα παραγωγής . Αποκρύπτεται δηλαδή το γεγονός ότι η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων θα μπορούσε να μειώσει τον χρόνο εργασίας ανά εργάτη, έτσι ώστε καί πλήρης απασχόληση να υπάρχει , καί αύξηση των θέσεων εργασίας , καί αύξηση του παραγόμενου πλούτου που θα μπορούσε να αξιοποιηθεί προς όφελος των εργατών , καί την αύξηση του ελεύθερου χρόνου κ.λ.π. Το πρόβλημα είναι η καπιταλιστική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, που βάζει τις νέες τεχνολογίες στην υπηρεσία της αύξησης του καπιταλιστικού κέρδους και όχι στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου της εργατικής τάξης.

Μια  τρίτη θεωρία είναι αυτή της «διαρθρωτικής ανεργίας» σύμφωνα με την οποία υπάρχει μείωση των εργαζομένων σε «παλιούς»   τομείς της οικονομίας που είτε βρίσκονται σε κρίση και εργοστάσια κλείνουν είτε εκσυγχρονίζονται παράλληλα όμως  υπάρχει  ανάπτυξη νέων κλάδων η οποία διαμορφώνει πάντα τις προϋποθέσεις για να απορροφηθούν  οι άνεργοι των «παλιών» κλάδων αρκεί να επανεκπαιδευτούν.
Αυτή η αντίληψη θεωρεί ότι η ανεργία είναι κλαδικό φαινόμενο , ότι είναι ζήτημα εκπαίδευσης και κατά  συνέπεια είναι ευθύνη του εργαζόμενου να αλλάξει επάγγελμα να επανεκπαιδευτεί κ.λ.π.


Η λύση στο πρόβλημα

Λύση στο πρόβλημα της ανεργίας μπορεί να δοθεί μόνο με την κατάργηση των καπιταλιστικών σχέσεων , της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας στη παραγωγή.

Η σοσιαλιστική οικονομία είναι αυτή που αξιοποιεί το εργατικό δυναμικό της χώρας σχεδιασμένα σε πανεθνικό επίπεδο με στόχο όχι το καπιταλιστικό κέρδος αλλά την παραγωγή για την ικανοποίηση των διαρκώς διευρυνόμενων αναγκών της κοινωνίας. Η τεχνολογία δεν αξιοποιείται σαν μέσο εκμετάλλευσης αλλά σαν εργαλείο βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου των εργαζομένων. Υπάρχει ιστορική πείρα: Τη δεκαετία του 30΄ η Σοβιετική Ένωση κατάφερε να μηδενίσει την ανεργία την ίδια περίοδο που οι οικονομικές κρίσεις του καπιταλισμού -το περίφημο κράχ- «έφτιαχνε» στρατιές ανέργων στις καπιταλιστικές χώρες.

Σήμερα το ΚΚΕ και η ΚΝΕ προβάλουν μια σειρά διεκδικήσεις για την υπεράσπιση του δικαιώματος στη δουλειά καθώς και μια σειρά μέτρων για την υπεράσπιση των ανέργων. Στόχος αυτών των αιτημάτων είναι η αντίσταση στην προώθηση των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων και παράλληλα τη διεκδίκηση των σύγχρονων δικαιωμάτων και αναγκών της εργατικής τάξης με βάση τις  αντικειμενικές δυνατότητες που διαμορφώνει η καπιταλιστική ανάπτυξη στην Ελλάδα , και που στην εκπλήρωση τους μπαίνουν εμπόδιο οι πολιτικές που υπερασπίζουν και προσπαθούν να διαιωνίσουν την καπιταλιστική εκμετάλλευση.

Κατά συνέπεια αυτοί οι στόχοι πάλης δεν αποσκοπούν μόνο στο να βελτιώσουν προσωρινά και άμεσα τη ζωή των εργαζομένων αλλά  στο να  βοηθήσουν  ώστε να στραφεί ο αγώνας της εργατικής τάξης στην επίλυση του βασικής αντίθεσης του καπιταλισμού την αντίθεση κεφαλαίου - εργασίας . Κάθε αίτημα , κάθε διεκδίκηση έξω από αυτή τη γραμμή, επί της ουσίας συμβάλλει στην διαιώνιση του καπιταλισμού.


Απόσπασμα από κείμενο της Ιδεολογικής Επιτροπής του ΚΣ της ΚΝΕ
Σεπτέμβρης 2004