THMMY.gr

Ο γρίφος των ομολόγων

Η συζήτηση που συνεχίζεται γύρω από το σκάνδαλο των δομημένων ομολόγων αποκλείει εκ των πραγμάτων όσους δεν είναι εξοικειωμένοι με τους όρους αυτούς της αγοράς που μπήκαν ξαφνικά στη ζωή μας. Αλλά ακόμα και πολλοί απ' αυτούς που εμφανίζονται ως «γνώστες» και φροντίζουν για την ενημέρωσή μας μοιάζουν συχνά να αναμασούν ακατάληπτες διατυπώσεις και να μπλέκουν μ' αυτά που λένε οι ίδιοι. Ζητήσαμε από τον καθηγητή Γιώργο Σταμάτη να μας αναλύσει με απλά λόγια το μηχανισμό λειτουργίας των δομημένων ομολόγων, να αποκωδικοποιήσει τους όρους που έχουν γίνει καραμέλα στις μέρες μας (π.χ. «swap») και να εξηγήσει σε τι συνίσταται το σκάνδαλο για τα ασφαλιστικά ταμεία.

Οπως θα διαβάσετε στο κείμενό του, τα πράγματα είναι αρκετά απλά, όπως απλό είναι και το συμπέρασμα που εξάγεται αβίαστα από τη μυστικότητα που συνοδεύει την πορεία αυτών των ομολόγων. Η κατανόηση αυτού του μηχανισμού δίνει απάντηση και στους λόγους που επιμένουν να μιλούν με πολύπλοκα σχήματα όσοι επιδιώκουν τη συγκάλυψη. Εκτενέστερο σχετικό κείμενο του κ. Σταμάτη θα δημοσιευθεί στο επόμενο τεύχος του θεωρητικού περιοδικού «Ουτοπία» (Μάιος- Ιούνιος 2007).

Ο Ιός

ΦΟΡΕΙΣ ΤΟΥ ΙΟΥ ΕΙΝΑΙ ΟΙ: ΤΑΣΟΣ ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ, ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΡΙΜΗΣ, ΑΓΓΕΛΙΚΑ ΨΑΡΡΑ, ΑΝΤΑ ΨΑΡΡΑ, ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΨΑΡΡΑΣ. ΙΟΣ e-mail (ios@enet.gr)



Γιατί «βρομάνε» τα δομημένα ομόλογα;

Του Γιώργου ΣΤΑΜΑΤΗ
(Ο Γιώργος Σταμάτης είναι καθηγητής Θεωρίας της Οικονομίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο)


Τι είναι ένα ομόλογο; Είναι ένα χαρτί που εκδίδει κάποιος και το προσφέρει προς αγορά. Τι χαρτί είναι αυτό; Είναι ένα χαρτί στο οποίο αναγράφεται η ημερομηνία έκδοσής του και η ημερομηνία λήξης του, π.χ. 1.1.2007 και 1.1.2019 αντιστοίχως, οπότε πρόκειται για ένα ομόλογο δωδεκαετούς διάρκειας. Αναγράφονται επίσης η ονομαστική αξία του, π.χ. 100 ευρώ, και ένα επιτόκιο, π.χ. 5% ανά έτος - οπότε πρόκειται για ένα ομόλογο σταθερού (5% ανά έτος) επιτοκίου. Αυτός που το εξέδωσε και το πούλησε «ομολογεί», δηλαδή εγγυάται, σε αυτόν που το αγόρασε και σε καθέναν, στον οποίον θα το πουλήσει εκείνος που το αγόρασε αρχικώς, τα εξής: Στο τέλος κάθε έτους μετά την 1η/1/2007 και για τα επόμενα δώδεκα έτη θα σου πληρώνω 5% επί των 100 ευρώ και την 1η/1/2019 θα σου πληρώσω 100 ευρώ.

Ποιοι εκδίδουν τέτοια ομόλογα; Το κράτος και οι μεγάλες εταιρείες. Και ποιοι τα αγοράζουν; Το ευρύ κοινό, δηλαδή ιδιώτες, τράπεζες, funds (δηλαδή και ασφαλιστικά ταμεία) και τζογαδόροι. Γιατί και τζογαδόροι; Για τους εξής λόγους: Η αγοραία αξία ενός ομολόγου 100 ευρώ δεν παραμένει σταθερή, αλλά κυμαίνεται ανάλογα με το επιτόκιο της αγοράς. Αν λοιπόν στο προαναφερθέν παράδειγμα το επιτόκιο της αγοράς πέσει κάτω του 5% ανά έτος, π.χ. στο 3%, τότε πολλοί που θέλουν να τοποθετήσουν τα χρήματά τους θα πουν: Γιατί να τοποθετήσω τα χρήματά μου με 3% αφού υπάρχουν ομόλογα που αποδίδουν 5%; Και ζητούν να αγοράσουν ομόλογα. Οπότε η τιμή των ομολόγων ανεβαίνει πάνω από τα 100 ευρώ. Ή αντιστρόφως: Αν το επιτόκιο της αγοράς ανέβει πάνω από το 5%, π.χ. στο 7%, τότε οι κάτοχοι ομολόγων σταθερής απόδοσης 5% ανά έτος λένε: Γιατί να παίρνω 5% ανά έτος, αφού μπορώ να πουλήσω τα ομόλογά μου και να τοποθετήσω μετά τα χρήματά μου με 7%; Και έτσι προσφέρουν τα ομόλογά τους στην αγορά. Οπότε η τιμή τους πέφτει κάτω από τα 100 ευρώ. Αυτή η κυμαινόμενη τιμή του ομολόγου είναι η βάση για κάθε τζογαδόρο. Οποιος νομίζει ότι μπορεί να προβλέψει σωστά τις διακυμάνσεις του επιτοκίου της αγοράς μπορεί να αγοραπωλεί το προαναφερθέν ομόλογο και να κερδίζει (ή να χάνει).

Εδώ μας ενδιαφέρουν τα ομόλογα που εκδίδει το κράτος για να δανειστεί έτσι από το ευρύ κοινό και να καλύψει τις δανειακές ανάγκες του, δηλαδή το έλλειμμα του προϋπολογισμού του.

Σε ποιους απευθύνει το κράτος αυτά τα ομόλογά του σταθερού επιτοκίου; Στο ευρύ κοινό, συμπεριλαμβανομένων και των προαναφερθέντων τζογαδόρων.

Ο,τι όμως είχε να πάρει απ' αυτούς για να καλύψει τις δανειακές του ανάγκες τα πήρε και τα παίρνει. Οταν όμως χρειάζεται και άλλα δανεικά; Τότε τι κάνει; Πρέπει βέβαια κάτι να κάνει. Τι; Να εκδώσει ομόλογα που απευθύνονται σε άλλο, διαφορετικό κοινό.

Ας δούμε λοιπόν τι είδους ομόλογα είναι αυτά και σε ποιο κοινό απευθύνονται. Είναι τα λεγόμενα δομημένα ομόλογα. Τι είναι ένα κρατικό δομημένο ομόλογο, π.χ. ένα δωδεκαετούς διάρκειας; Είναι ένα ομόλογο με το οποίο το κράτος εγγυάται τα εξής: Αγοράζεις ένα τέτοιο ομόλογο ονομαστικής αξίας 100 ευρώ; Τότε σου εγγυώμαι ότι ύστερα από δώδεκα χρόνια θα σου επιστρέψω 100 ευρώ. Κι επίσης ότι για καθένα από αυτά τα δώδεκα χρόνια θα σου πληρώνω τόκους. Τα δύο πρώτα χρόνια, π.χ., 7% και τα υπόλοιπα δέκα χρόνια τόκους που εξαρτώνται από πολλούς και διάφορους (για τους αδαείς μυστηριώδεις) παράγοντες. Αυτοί οι παράγοντες μπορούν να είναι προσδιορισμένοι έτσι που η απόδοση του ομολόγου τα τελευταία δέκα χρόνια να είναι πάνω ή κάτω από το μετά γνώσεως εκτιμηθέν επιτόκιο της αγοράς.

Θυμηθείτε αυτήν τη δυνατότητα διότι, όπως θα δούμε στη συνέχεια, είναι σημαντική. Πολύ πιο σημαντικό είναι όμως ότι το σταθερό επιτόκιο (7%), το οποίο εγγυάται το κράτος για τα δύο πρώτα χρόνια, είναι υψηλό, πολύ πιο υψηλό από το ισχύον επιτόκιο της αγοράς (ας πούμε 4%). Το κράτος όμως δεν διαθέτει αυτό το ίδιο το ομόλογό του στην αγορά. Αναθέτει αυτήν τη δουλειά (αντί αντίστοιχης αμοιβής) σε έναν όμιλο τραπεζών ή σε μια τράπεζα. Χάριν απλούστευσης του πράγματος, ας δεχθούμε ότι την αναθέτει σε μία και μόνη τράπεζα (αυτό κάνει πράγματι τα τελευταία χρόνια).


Εκδίδει λοιπόν π.χ. το κράτος ένα δομημένο, σαν το προαναφερθέν, ομόλογο συνολικής αξίας 280 εκατ. ευρώ. Και αναθέτει σε μια ανάδοχο τράπεζα το πλασάρισμα, δηλαδή τη διάθεση του εν λόγω ομολόγου στο κοινό έναντι αμοιβής, δηλαδή προμήθειας. Ετσι η τράπεζα, αφού πάρει την προμήθειά της, πληρώνει στο κράτος 280 εκατ. ευρώ και αγοράζει όλο το ομόλογο για να το διαθέσει μετά στην αγορά. Λένε όμως, πριν γίνει αυτό, οι δυο τους, το κράτος και η τράπεζα: Γιατί δεν απλοποιούμε λίγο τα πράγματα; Γιατί, λέει η τράπεζα στο κράτος, να μου πληρώσεις τα δύο επόμενα χρόνια 7% και 7% για κάθε ομόλογο των 100 ευρώ (επί του συνόλου των 2.800.000 τεμαχίων ομολόγων των 100 ευρώ); Δεν κάνουμε κάτι πιο απλό; Εγώ παραιτούμαι από αυτούς τους τόκους των δύο πρώτων χρόνων, που αναλογούν σε κάθε ομόλογο των 100 ευρώ και είναι 14 ευρώ (για την ακρίβεια κάτι λιγότερο από 14 ευρώ), και εσύ μου πουλάς το ομόλογο των 100, αντί για 100, για 100-14(=86) ευρώ.

Συμφωνεί λοιπόν και το κράτος. Ετσι το κράτος και η ανάδοχος τράπεζα συνάπτουν μια συμφωνία swap, δηλαδή μια συμφωνία ανταλλαγής: η τράπεζα παραιτείται από τα τοκομερίδια των δύο πρώτων χρόνων και το κράτος κάνει αντίστοιχο σκόντο στην τράπεζα κατά την αναδοχή, δηλαδή κατά την αγορά, του ομολόγου. Τίποτα το μεμπτόν μέχρις εδώ. Μόνον που το εν λόγω swap κρατείται μυστικό. Υπάρχει λόγος γι' αυτό; Απ' ό,τι φαίνεται, όχι. Ολα είναι νόμιμα. Νόμιμα, αλλά όμως μυστικά. Κι αυτό δεν είναι χωρίς νόημα. Αυτή η μυστικότητα δεν έχει σημασία όταν το δομημένο ομόλογο είναι σκόπιμα έτσι δομημένο που και οι αποδόσεις του και των δέκα τελευταίων ετών να είναι πολύ καλές. Οπότε η ανάδοχος τράπεζα ή το κατακρατεί αυτή η ίδια καθ' όλη τη δωδεκαετή διάρκειά του ή το μεταπωλεί επικερδώς. Εχει όμως αυτή η μυστικότητα μεγάλη σημασία, όταν το δομημένο ομόλογο είναι σκόπιμα έτσι σχεδιασμένο που οι αποδόσεις του των δέκα τελευταίων ετών να είναι πολύ χαμηλές. Διότι η ανάδοχος τράπεζα, καίτοι έχει προεισπράξει τους -υψηλούς- τόκους των δύο πρώτων ετών, μπορεί να το πουλήσει σε αδαείς, αντί στα 86 που αξίζει, στα 100 και πάνω, που αυτοί, οι οποίοι δεν γνωρίζουν το swap που έχει γίνει, διατίθενται να το αγοράσουν και εντέλει το αγοράζουν. Μα το κόλπο είναι γνωστό. Γιατί όμως το αγοράζουν, όπως το αγόρασαν, τα ασφαλιστικά ταμεία; Πείτε μου κι εμένα γιατί!




Δίκη δομημένων ομολογιών


Από την κατάθεση βασικού μάρτυρα κατηγορίας στη δίκη της 17Ν:
Μάρτυρας: «Εμείς, κ. πρόεδρε, δουλεύουμε από το πρωί μέχρι το βράδυ και κάποιοι άλλοι λήστευαν για να ζουν».
Κατηγορούμενος (Κουφοντίνας): «Το τραπεζικό σύστημα ληστεύει».

Ο διάλογος δεν θα είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον αν ο μάρτυρας κατηγορίας δεν ήταν ένα από τα πρόσωπα της πολιτικής επικαιρότητας με τα περίφημα «δομημένα». Πρόκειται για τον τραπεζικό Νικόλαο Μπερετάνο, πρόεδρο και διευθύνοντα σύμβουλο της κυπριακής «Τρωίλος», της οποίας ανακλήθηκε η άδεια από την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς της Κύπρου. Στη μαρτυρία του στηρίχτηκε -σύμφωνα με το δημοσιευμένο σκεπτικό της πρώτης απόφασης- η καταδίκη του Ηρακλή Κωστάρη για τη δολοφονία του Παύλου Μπακογιάννη στις 26/9/1989.

Ο κ. Μπερετάνος κατέθεσε στον κ. Ζερβομπεάκο για πρώτη φορά στις 1/10/2002, 13 χρόνια μετά την ενέργεια της 17Ν. Τότε για πρώτη φορά είπε ότι υπήρξε αυτόπτης και ότι αναγνωρίζει τον Σάββα Ξηρό από τη φωνή του. Οσο για δυο άλλα άτομα που ήταν μαζί με τον Ξηρό, «τα πρόσωπά τους δεν τα θυμάμαι και δεν μπορώ να τα περιγράψω». Για να δικαιολογήσει την καθυστέρηση 13 χρόνων ο κ. Μπερετάνος κατέθεσε στον κ. Ζερβομπεάκο ότι φοβόταν αλλά και ότι «η κατάθεσή μου δεν θα προσέφερε τίποτα στην εξάρθρωση». Ο ειδικός εφέτης ανακριτής δεν του έδειξε καμιά φωτογραφία για αναγνώριση.

Οταν όμως εμφανίστηκε στο βήμα του μάρτυρα, την πρωταπριλιά του 2003, ο κ. Μπερετάνος «αναγνώρισε» ως δράστη και τον Ηρακλή Κωστάρη. Η αναγνώριση αυτή αμφισβητήθηκε έντονα, επειδή ο μάρτυρας φάνηκε να λέει Κωστάρη και να δείχνει τον Καρατσώλη. Ακόμα και ο πρόεδρος του δικαστηρίου υποχρεώθηκε σε μια πρωτοφανή κίνηση. Τον ρώτησε την επομένη μήπως θέλει να ανακαλέσει: «Αν είπατε κάτι το οποίο δεν είναι αληθές χθες, δικαιούστε σήμερα να αποκαταστήσετε την αλήθεια και σας καλώ εγώ να αποκαταστήσετε την αλήθεια όποια κι αν είναι».

Στο Εφετείο επαναλήφθηκε το ίδιο σκηνικό. Ο κ. Μπερετάνος εμφανίστηκε με το δικηγόρο του γιατί, όπως είπε, «ένιωσα και πρωτόδικα και προχθές μήπως είμαι εγώ ο κατηγορούμενος». Μείωσε το ποσοστό βεβαιότητάς του για τον Κωστάρη σε 60-70% (που φαίνεται ότι αρκούσε στο δικαστήριο) και επανέλαβε ότι αναγνώρισε τον Σάββα από την «τσιριχτή φωνή του», ενώ αποκάλυψε ότι μετά την πρώτη δίκη πήγε πολλές φορές να εξομολογηθεί για όσα είχε καταθέσει. Αλλά το σημαντικότερο είναι ότι κάθε φορά που αμφισβητήθηκε η αξιοπιστία του είχε ένα ατράνταχτο επιχείρημα: «Ρωτήστε την αγορά»...

Να λοιπόν που η παρακολούθηση της δίκης της 17Ν θα έλυνε πολλούς πολιτικούς γρίφους και για άλλα ζητήματα της επικαιρότητας. Η ολοκλήρωση της δίκης στο Εφετείο του Κορυδαλλού επιβεβαίωσε όσους είχαν προβλέψει ότι η δεύτερη αυτή πολύμηνη διαδικασία δεν θα ήταν τίποτα περισσότερο από μια προσπάθεια να μπαλωθούν τα κενά και οι αντιφάσεις της πρωτόδικης απόφασης. Βέβαια το σκεπτικό της απόφασης του Εφετείου δεν είναι γνωστό, εφόσον οι καταδίκες εκφωνήθηκαν χωρίς αιτιολόγηση, ούτε καν συνοπτική, προσθέτοντας άλλο ένα όπλο στη νομική φαρέτρα των κατηγορουμένων που έχουν ήδη ανακοινώσει ότι θα προσφύγουν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Την εκτίμησή του ότι αυτή η προσφυγή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο στηρίζεται σε πραγματικά δεδομένα της προδικασίας καταθέτει σε άρθρο του ο γνωστός Αμερικανός διπλωμάτης Μπρέιντι Κίσλινγκ (Athens News, 20/4/07). Η άποψη του κ. Κίσλινγκ έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον διότι υπηρέτησε επί χρόνια στην αμερικανική πρεσβεία της Αθήνας, μέχρι την παραίτησή του εξαιτίας της διαφωνίας του με την πολιτική του Μπους για το Ιράκ. Σχολιάζοντας την αγόρευση του Γάλλου συνηγόρου τού Αλέξανδρου Γιωτόπουλου Αντουάν Κοντ (22/3/07), ο κ. Κίσλινγκ επισημαίνει τη βασιμότητα της καταγγελίας ότι οι ομολογίες στις οποίες στηρίχτηκε το κατηγορητήριο πάρθηκαν με παραβίαση των δικαιωμάτων των συλληφθέντων και ειδικά του Σάββα Ξηρού. «Οι τρομοκράτες παραβιάζουν εξ ορισμού το γράμμα του νόμου. Και επειδή η προστασία τους είναι άχαρο καθήκον, τα νομικά συστήματα κάθε χώρας συνήθως την αποφεύγουν», γράφει ο Κίσλινγκ. Και καταλήγει: «Οταν ένα δικαιικό σύστημα γίνεται συνένοχο στην παραβίαση του νόμου, τότε κανένας από μας δεν μπορεί να ελπίζει ότι θα γίνουν σεβαστά τα δικά του δικαιώματα».




Ελευθεροτυπία, Σάββατο 12/05/2007
http://www.enet.gr/online/online_fpage_text/id=89188364,2232524,67190028,83460748

www.iospress.gr

Η Εργατική Αριστερά έχει αρκετά σχετικά άρθρα, αλλά το site μας είναι down αυτή τη στιγμή. Ευχαρίστως θα ανεβάσω τα link όταν φτιαχτεί.

Θα παρακαλούσα πάντως τον aliakmwn (ή όποιον ασχολείται τελοσπάντων) να ποστάρει και κάποια θέση του Ριζοσπάστη επί του θέματος, γιατί εγώ δε βρίσκω...