THMMY.gr

Της ΜΑΡΙΑΣ ΠΑΠΟΥΤΣΑΚΗ

Χωρίς να επικαλεστεί, επισήμως, κανέναν λόγο, το υπουργείο Πολιτισμού εδώ και περίπου τριάμισι χρόνια έχει σταματήσει να επιχορηγεί το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο με τα απαραίτητα κονδύλια για να συνεχιστεί η συμμετοχή των ελλήνων επιστημόνων σ' ένα μεγάλο έργο: την αποκατάσταση, συντήρηση και διάσωση της Αγίας Σοφίας, ενός από τα μεγαλύτερα μνημεία της οικουμένης και ιδιαίτερα της ορθοδοξίας.

Παρά το γεγονός ότι το Πολυτεχνείο είχε ενημερώσει τον ίδιο τον Κ. Καραμανλή, ως υπουργό Πολιτισμού, από το 2004 για τη σημασία που έχει η συμμετοχή των Ελλήνων στο πρόγραμμα, δεν υπήρξε ανταπόκριση. Η τελευταία επιστολή του πρύτανη ήταν τον περασμένο Δεκέμβριο, χωρίς όμως και πάλι να υπάρξει αποτέλεσμα.

Ιστορία 15 αιώνων

Τη σημασία του προγράμματος, αλλά και τις δραστηριότητες των 30 επιστημόνων του Πολυτεχνείου αποκαλύπτει στην «Κ.Ε.» η επικεφαλής της ομάδας καθηγήτρια του ιδρύματος και χημικός μηχανικός Τόνια Μοροπούλου.

Η ανακάλυψη ελλήνων επιστημόνων, ότι οι πλίνθοι με τους οποίους στερεώθηκε ο τρούλος της Αγίας Σοφίας από τους αρχιτέκτονες της εποχής Ανθέμιο και Ισίδωρο προέρχονταν από τη Ρόδο και είχαν μοναδικές ιδιότητες, υπήρξε η αφορμή για να ενταχθούν και οι Ελληνες στην επιστημονική ομάδα που ασχολείται με τη συντήρηση του ναού αλλά κυρίως με την αποκάλυψη των θαυμαστών ψηφιδωτών του.

**Χτισμένος πριν από χίλια τετρακόσια εβδομήντα πέντε χρόνια, ο ναός της Αγίας Σοφίας αποτελεί πρότυπο αρχιτεκτόνημα όλων των εποχών.

Οι περιπέτειές του μέσα στους αιώνες είναι αμέτρητες. Οι μετατροπές, οι καταστροφές, οι βανδαλισμοί δεν κατάφεραν ωστόσο να αλλοιώσουν τη μεγαλοπρέπειά του που εμπνέει στον επισκέπτη, ακόμη και σήμερα, παρά το γεγονός ότι, στη μέση ακριβώς του ναού, οι Τούρκοι έχουν εγκαταστήσει ένα τεράστιο ικρίωμα, κόβοντας έτσι τη θέα του επισκέπτη προς τον τρούλο.

Η απόδειξη ενός θρύλου

Η Τουρκία, που βασίζει τον τουρισμό της και στην Αγία Σοφία, έχει ξεκινήσει εδώ και χρόνια την προσπάθεια αποκατάστασης του μνημείου και αποκάλυψης των ψηφιδωτών του.

Το 1993 σ' ένα συνέδριο στην Αγγλία που είχε θέμα την προστασία του ναού, πήραν μέρος και επιστήμονες από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο.

**Η Τόνια Μοροπούλου θυμάται πώς μπήκαν οι Ελληνες στην ομάδα εργασίας συντήρησης και αποκατάστασης της Αγίας Σοφίας: Σύμφωνα με τον θρύλο, η κατασκευή του τρούλου του ναού, μετά την κατάρρευσή του, το 538, έγινε με πλίνθους από τη Ρόδο.

Ο Ισίδωρος (συνονόματος ανεψιός του μεγάλου αρχιτέκτονα που έκτισε με τον Ανθέμιο τον ναό) αποκατέστησε τον τρούλο με υλικά από το σμαραγδένιο νησί, τα οποία είχαν θαυμαστές ιδιότητες, τέτοιες που κράτησαν τον τρούλο στη θέση του και μόνο το 867 ράγισε από τους σεισμούς.

**Η ελληνική ερευνητική ομάδα απέδειξε τον θρύλο: ότι πράγματι τα υλικά της Αγίας Σοφίας προέρχονται από τη Ρόδο! Πήραν δείγματα από την παλαιοχριστιανική εκκλησία του νησιού, τα ανέλυσαν και ταυτοποίησαν ότι οι πλίνθοι και τα υλικά της βυζαντινής τοιχοποιίας έχουν την ίδια σύσταση με τις πρώτες ύλες της Ρόδου.

**Για την ιστορία, όπως τονίζει η Τόνια Μοροπούλου, ο κοσμήτορας του Πανεπιστημίου του Πρίνστον Αχμέτ Τσακμάκ, εγγονός του Κεμάλ Ατατούρκ, ήταν εκείνος που στο συνέδριο επέμεινε να συμμετάσχει η Ελλάδα στο έργο της αποκατάστασης. Το ίδιο έπραξε και ο πρύτανης του Πανεπιστημίου του Βοσπόρου Μετέι Σικάρα.

**Ετσι, τον Μάρτιο του 1994 υπεγράφη το πρωτόκολλο συνεργασίας του Μετσόβιου Πολυτεχνείου, του Πανεπιστημίου του Βοσπόρου, του Αστεροσκοπείου Kandili, ερευνητικού αντισεισμικού ινστιτούτου, και του Πανεπιστημίου του Princeton.

**Η συνεργασία, όμως, άρχισε αργότερα, το 1999, όταν πλέον οι ελληνοτουρκικές σχέσεις είχαν περάσει σε μια καλύτερη φάση και υπεγράφη στην Αγκυρα το ελληνοτουρκικό σύμφωνο πολιτιστικής συνεργασίας, ενώ το 2000 υπεγράφη και η διακρατική ελληνοτουρκική συμφωνία πολιτιστικής συνεργασίας των δύο χωρών.

**Την πρώτη φορά που μπήκαν οι έλληνες επιστήμονες στην Αγία Σοφία έμειναν με το στόμα ανοιχτό. Οπως μας λέει η καθηγήτρια: «Δεν ήταν μόνο το δέος που καθηλώνει τον επισκέπτη μόλις μπει στον ναό. Μετά την πρώτη έρευνα, διαπιστώσαμε πως, για να χτιστεί αυτός ο ναός, ήταν σαν να εργάστηκαν συντονισμένα αρχιτέκτονες, πολιτικοί μηχανικοί, μηχανικοί υλικών και πολλές άλλες ειδικότητες επιστημόνων, τέτοια ήταν η αντισεισμική προστασία του οικοδομήματος»...

Αποκάλυψη των ψηφιδωτών

Το έργο δεν ήταν χωρίς προβλήματα. Μία ημέρα μετά την έναρξη των εργασιών, οι σκαλωσιές τινάζονται στον αέρα από αυτοσχέδιο εκρηκτικό μηχανισμό που τοποθέτησαν εκεί, προφανώς, φανατικοί εθνικιστές.

**Η ελληνική ομάδα κατάφερε να μελετήσει, με νέες μεθόδους, επιλεγμένα σημεία στον νάρθηκα, στον γυναικωνίτη και στον τρούλο και να αποτιμήσει τη διαστρωμάτωση και τη φθορά στις επιφάνειες. Ετσι, αποδείχθηκε ότι υπάρχουν σε μεγάλη έκταση επιχρισμένα ψηφιδωτά, ενώ αυτά που έχουν ήδη αποκαλυφθεί πρέπει να συντηρηθούν με μη καταστρεπτικές μεθόδους.

**Οι Ελληνες μελέτησαν επίσης τη συμπεριφορά της τοιχοποιίας σε σεισμική δραστηριότητα. «Η μελέτη αυτή θα βοηθήσει», καταλήγει η καθηγήτρια, «στην αντιμετώπιση της ανερχόμενης υγρασίας, που παρατηρείται σε περιοχές του τρούλου, τόσο από την καταστρεπτική επίδραση των διαλυμάτων αλάτων όσο και από διήθηση του νερού της βροχής».

Κι αυτά ήταν μόνον ένα μέρος των δραστηριοτήτων της ομάδας, που απέδωσε σημαντικά συμπεράσματα για την αποκατάσταση του κτιρίου αλλά και των ψηφιδωτών του ναού.

Μέχρι τη στιγμή που κόπηκαν τα κονδύλια...


ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ