THMMY.gr

Αυτό που ασφαλώς εκπλήσσει είναι η παντελής έλλειψη αναφοράς στον Καρλ Μαρξ στη δημόσια συζήτηση που διεξάγεται αυτές τις ημέρες σχετικά με το άρθρο 16 και γενικότερα σχετικά με τη διατήρηση / κατάργηση του «κρατικού» και «δωρεάν» χαρακτήρα της παιδείας.

Φυσικά δεν θα περίμενε κανείς από τη Ν.Δ. να αναζητήσει πηγές έμπνευσης στον Γερμανό φιλόσοφο -όχι διότι τα ηγετικά και μη στελέχη της δεν διαβάζουν Μαρξ, αλλά απλώς διότι δεν διαβάζουν εν γένει.

Η πραγματική έκπληξη είναι η έλλειψη αναφοράς στις απόψεις του Μαρξ από το χώρο των υποτιθέμενων οπαδών του -το «αριστερό ρεύμα» στο ΠΑΣΟΚ, τον Συνασπισμό και το ΚΚΕ.

Η έλλειψη αναφοράς στον Μαρξ είναι εν μέρει κατανοητή στο βαθμό που οι σκέψεις του Γερμανού φιλόσοφου στο θέμα της παιδείας είναι λιγοστές και διάσπαρτες σε διάφορα κείμενα. Ομως αντανακλά και κάτι πιο σημαντικό: Το γεγονός ότι η Αριστερά δεν θα βρει τίποτα στα κείμενα του Μαρξ, το οποίο να στηρίζει τα αιτήματά της για κρατικό μονοπώλιο στην παιδεία και δωρεάν παιδεία για όλους. Το αντίθετο. Οπως θα δούμε, ο Μαρξ ήταν αντίθετος τόσο στον κρατικό έλεγχο του εκπαιδευτικού συστήματος όσο και στο αίτημα της δωρεάν παιδείας για όλους.

Είναι γεγονός ότι ο Μαρξ και ο Εγκελς στο «Κομμουνιστικό Μανιφέστο» υιοθετούν το αίτημα «Ελεύθερη παιδεία για όλα τα παιδιά σε δημόσια σχολεία». Ομως σε αυτό το κείμενο δεν διευκρινίζουν τι ακριβώς εννοούν με αυτό το αίτημα. Αυτό θα το κάνει ο Μαρξ σε δύο άλλα σημαντικά κείμενα: Στην «Κριτική του προγράμματος της Γκότα» και στην ομιλία του στη Διεθνή Ενωση Εργατών (ΔΕΕ) στις 10 και 17 Αυγούστου 1869. Παρ' όλο που τα γραπτά του Μαρξ αφορούν κυρίως την πρωτοβάθμια εκπαίδευση, εντούτοις οι παρατηρήσεις του εκφράζουν τη γενικότερη φιλοσοφία του για το εκπαιδευτικό σύστημα.

Η «Κριτική του προγράμματος της Γκότα» (ΚΠΓ), γραμμένη το 1875, είναι το τελευταίο σημαντικό κείμενο του Μαρξ πριν από το θάνατό του. Στο κείμενο αυτό ο Μαρξ ασκεί κριτική στο πολιτικοϊδεολογικό πρόγραμμα του υπό διαμόρφωση Γερμανικού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος.

Στο θέμα της παιδείας, το πρόγραμμα πρόβαλλε το αίτημα ότι η «παιδεία θα πρέπει να είναι δωρεάν» -αίτημα το οποίο υιοθετεί και η σημερινή ελληνική αριστερά.

Ομως, ο Μαρξ στο σχολιασμό του απορρίπτει κατηγορηματικά αυτό το αίτημα. Οπως τονίζει, το αίτημα αυτό στην ουσία σημαίνει ότι οι ασθενέστερες οικονομικά τάξεις πληρώνουν για την παιδεία των πλουσίων. Δωρεάν παιδεία, γράφει, σημαίνει «ότι το κόστος της εκπαίδευσης των ανώτερων τάξεων θα πρέπει να καλύπτεται από τη γενική φορολογία».

Την ίδια ένσταση εναντίον της «δωρεάν παιδείας για όλους» διατυπώνει και στην ομιλία του στη ΔΕΕ. Εκεί δηλώνει κατηγορηματικά ότι είναι «εναντίον της δωρεάν εκπαίδευσης» την οποία χρηματοδοτεί το κράτος από τη γενική φορολογία διότι είναι άδικο να πληρώνουν (μέσω των φόρων) «εκείνοι που έχουν τις λιγότερες οικονομικές δυνατότητες».

Είναι αξιοσημείωτο πόσο η κριτική του Μαρξ εναντίον της «δωρεάν παιδείας για όλους» απηχεί τις σύγχρονες φιλελεύθερες απόψεις. Οι προτάσεις του Φρίντμαν και άλλων φιλελεύθερων στοχαστών, ότι το κράτος είτε θα πρέπει να επιδοτεί τους οικονομικά ασθενέστερους που θέλουν να σπουδάσουν σε ιδιωτικά σχολεία είτε να υποχρεώνει τους οικονομικά ισχυρούς να πληρώνουν δίδακτρα στα δημόσια σχολεία, εκφράζει ακριβώς το πνεύμα των αντιρρήσεων του Μαρξ για τη «δωρεάν παιδεία»: ότι δηλαδή είναι ένα σύστημα που ευνοεί τις ανώτερες τάξεις.

Ούτε στο θέμα του κρατικού μονοπωλίου της παιδείας από το κράτος η Αριστερά θα βρει υποστήριξη στα γραπτά του Μαρξ. Αντίθετα, στο σημείο αυτό ο Μαρξ είναι απόλυτα κατηγορηματικός. Ακόμα και στο επίπεδο της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, το κράτος και η εκκλησία δεν θα πρέπει να ασκούν καμία επιρροή στα σχολεία! Οπως γράφει στο ΚΠΓ:

«Είμαι κατηγορηματικά αντίθετος με το αίτημα της παροχής βασικής παιδείας από το κράτος... Το κράτος και η εκκλησία θα πρέπει να αποκλειστούν από οποιαδήποτε επιρροή στα σχολεία!»

Την άποψη αυτή επαναλαμβάνει και στην ομιλία του στη ΔΕΕ: «Το κράτος μπορεί να διορίζει επιθεωρητές το καθήκον των οποίων θα είναι να ελέγχουν ότι τηρούνται οι νόμοι χωρίς να έχουν καμία εξουσία να παρεμβαίνουν στην ίδια τη διαδικασία της εκπαίδευσης».

Δυστυχώς, στα κείμενά του ο Μαρξ δεν προσδιορίζει ποιοι εναλλακτικοί φορείς θα μπορούσαν να αναλάβουν την εκπαίδευση. Ομως στη βάση των προαναφερθέντων μπορεί κανείς να διατυπώσει την πρόβλεψη ότι δεν θα είχε αντίθεση αν την παιδεία οργάνωναν μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί, εργατικές κολεκτίβες, εκπαιδευτικοί σύνδεσμοι κ.λπ. Πάντως είναι σίγουρο ότι θα είχε ουσιαστικές αντιρρήσεις για γιακωβινιστικά εκτρώματα, όπως άρθρο 16, το οποίο διασφαλίζει το κρατικό μονοπώλιο στην Ανώτατη Εκπαίδευση. Το ουσιαστικό για τον Μαρξ ήταν η αυτονομία των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, η ολοκληρωτική ανεξαρτησία τους από το κράτος και την εκκλησία.

Τέλος, εξαιρετικά ενδιαφέρουσες είναι και οι απόψεις του Μαρξ σχετικά με τη διαδακτέα ύλη στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Ο Μαρξ προτείνει ότι τα μόνα μαθήματα τα οποία θα πρέπει να διδάσκονται στα παιδιά είναι εκείνα τα οποία δεν περιλαμβάνουν υποκειμενικές ή ιδεολογικές κρίσεις ή «ερμηνείες», όπως τις χαρακτήριζε.

Οπως αναφέρει στην ΚΠΓ:

«Μόνον οι φυσικές επιστήμες, η γραμματική κ.τ.λ. είναι μαθήματα που θα πρέπει να διδάσκονται στα σχολεία. Οι κανόνες της γραμματικής π.χ. δεν είναι διαφορετικοί, ανεξάρτητα από το αν τους διδάσκει ένας θρησκευόμενος συντηρητικός ή ένας ελεύθερος στοχαστής. Ομως τα μαθήματα στα οποία υπάρχει η δυνατότητα διαφορετικών συμπερασμάτων θα πρέπει να αποκλεισθούν από τα σχολεία». Μαθήματα δηλαδή όπως τα Οικονομικά, η Ιστορία, η Κοινωνιολογία, στα οποία υπεισέρχονται ιδεολογικές ή υποκειμενικές κρίσεις, θα πρέπει να διδάσκονται αργότερα, όταν τα παιδιά ενηλικιωθούν, όταν δηλαδή ο νους τους έχει αφομοιώσει τον ορθολογισμό της επιστημονικής μεθοδολογίας που θα βρουν στις φυσικές επιστήμες και τη γλωσσολογία.

Τελειώνοντας θα ήθελα να τονίσω ότι ένας φιλελεύθερος* δεν θα βρει τίποτα στα γραπτά του Μαρξ για την παιδεία, με τα οποία να διαφωνεί. Αντίθετα, η ελληνική αριστερά σχεδόν στο σύνολό της υιοθετεί συνθήματα και συλλογιστικές που απέχουν παρασάγγας από τη σκέψη του Γερμανού φιλόσοφου. Ο καλύτερος χαρακτηρισμός της πολιτικής της Αριστεράς στο θέμα του άρθρου 16 και γενικότερα της παιδείας είναι ο χαρακτηρισμός του Μαρξ για τους οπαδούς του Λασάλ:

«Ολο το πρόγραμμά τους, παρά τη δημοκρατική του αμφίεση, διαποτίζεται απ' άκρη σ' άκρη από τη δουλική πίστη τους στο κράτος».

* Για τις φιλελεύθερες απόψεις στην παιδεία δες www.e-rooster.gr

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 12/02/2007

Καταρχάς ο Μαρξ έζησε σε άλλη εποχή, τότε που η σύνδεση της παιδείας με την αγορά εργασίας ήταν διαφορετική. Σήμερα η υποχρέωση του κράτους να σου παρέχει παιδεία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την υποχρέωσή του να σου παρέχει δουλειά. Αυτά για το "δωρεάν". Όσο για το άλλο που λέει, το κράτος να έχει όσο το δυνατόν μικρότερη επιρροή στο πρόγραμμα σπουδών, αυτό μπορεί να εφαρμοστεί μόνο σε... εργατικό κράτος :D Ουσιαστικά η δημόσια παιδεία διασφαλίζει όσο το δυνατόν μικρότερες επιρροές στα πλαίσια του αστικού κράτους.

Τέλος, λίγοι γνωρίζουν πως οι μπολσεβίκοι εφάρμοσαν κατά γράμμα αυτή τη δεύτερη προτροπή του Μαρξ: Επέτρεψαν την ιδιωτική πρωτοβουλία στην εκπαίδευση, με σχεδόν απόλυτη ελευθερία στον ιδιώτη να παρέχει στο σχολείο του το είδος της εκπαίδευσης που εκείνος θέλει! Το κλειδί εδώ είναι ότι ο ιδιώτης έβαζε μόνο την... πρωτοβουλία. Δηλαδή αποφάσιζε για το εκπαιδευτικό πρόγραμμα του σχολείου που θα ιδρυόταν. Κατά τα άλλα, το σχολείο παρέμενε κρατικό. Και προφανώς στα δημόσια σχολεία έδινε κι έπαιρνε ο πειραματισμός, με προτάσεις από όλους τους εμπλεκόμενους και μέσα από δημοκρατικές διαδικασίες... είναι ωραία τα σοβιέτ... :)